ملامحمد ممقانیملامحمد مَمَقانی، از فقها و وعاظ مجاهد ایران در قرن سیزدهم هجری می‌باشد. ۱ - معرفی اجمالیپدرش زین العابدین نام داشت و خود از اهالی ممقان (از توابع تبریز) بود. او سه پسر عالم و فاضل داشته است. میرزا محمدتقی متخلص به نیر که پسر دوم او بود و پس از پدر، به لقب وی «حجه الاسلام» معروف گردید. ۲ - تحصیلاتاز زندگی و تحصیلات او اطلاع روشنی در دست نیست، اما به نوشته نادرمیرزا (از معاصران او) در کتاب تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، وی روزگاری دراز، رئیس شیخیه می بود… محدث و واعظ و فقیه بود. سخت نیکو وعظ و تذکیر دادی. او را حجه الاسلام گفتندی». اعتمادالسلطنه نیز در المآثر و الآثار او را «از مشاهیر مشایخ شعبه شیخیه» می داند و آقا بزرگ در الذریعه، وی را از شاگردان شیخ احمد احسایی برشمرده است. معلم حبیب آبادی نیز در مکارم الآثار می نویسد که او «از علمای معروف بوده و در فقه و فلسفه و تخلق به ملکات فاضله و حسن بیان از نوادر به شمار می‌آمده است». ۳ - فعالیت‌های سیاسیدر ۱۲۴۱ ق وی از جمله علمای آذربایجان بود که به همراه گروه کثیری از علمای شیعه سراسر‌ایران و عراق، فتوای جهاد بر ضد روس‌ها صادر کردند و در ماه محرم ۱۲۴۲ ق ـ چنانکه در شرح حال حاج ملا احمد نراقی آمده است ـ وی و حاج ملا احمد نراقی و گروه دیگری از علما در میان لشکریان‌ایران روضه خوانی می کردند و آنان را به جهاد بر ضد روس، به فرماندهی عباس میرزا ولیعهد، ترغیب می نمودند. در ۱۲۶۳ ق که سید علی محمد باب را برای مناظره با علمای تبریز آوردند، حاج ملا محمد ممقانی و حاج ملا محمود نظام العلما با او مناظره کردند که باب به تناقض گویی و پریشان گویی پرداخت و بی سوادی و بی اطلاعی او بر همگان آشکار شد و در شعبان ۱۲۶۵ ق، حاج ملا محمد و آقا سیدحسین یزدی و آقا سیدمحمد حسن زنوزی، فتوای قتل باب و ملا علی بشرویه‌ای را صادر کردند و سپس آن دو به قتل رسیدند. ۴ - وفاتسپهر در گذشت او را در آذربایجان و در ۱۲۶۸ ق و نادر میرزا و شیخ آقابزرگ تهرانی در ۱۲۶۹ ق و تراجم الرجال نیز در روز جمعه ۷ صفر ۱۲۶۹ ق نوشته اند. [۱]
سیف، عبدالرضا، ادبیات در جنگ‌های‌ایران و روس،ص۳۳.
[۲]
سیف، عبدالرضا، ادبیات در جنگ‌های‌ایران و روس،ص۳۸.
[۵]
جهانگیر میرزا، تاریخ نو، ص۳۰.
[۶]
نادر میرزا، تاریخ و جغرافیای دارالسلطنه تبریز، ص۱۵۹.
[۸]
بامداد، مهدی، شرح حال رجال‌ایران، ج۳، ص۲۸۹-۲۹۰.
[۹]
صنیع‌الدوله، محمد حسن، المآثر و الآثار، ج۱، ص۲۱۷.
[۱۰]
عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، مفاخر آذربایجان، ج۱، ص۵۱۸.
[۱۱]
معلم حبیب آبادی، میرزا محمد علی، مکارم الآثار، ج۶، ص۱۹۳۸.
[۱۲]
سپهر کاشانی، محمدتقی، ناسخ التواریخ، سلاطین قاجاریه، ج۳، ص۹۰۹-۹۱۲.
[۱۳]
سپهر کاشانی، محمدتقی، ناسخ التواریخ، سلاطین قاجاریه، ج۳، ص۱۰۷۵.
[۱۴]
سپهر کاشانی، محمدتقی، ناسخ التواریخ، سلاطین قاجاریه، ج۳، ص۱۱۹۷.
۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامههای انقلاب اسلامی و تاریخ اسلام، فرهنگنامه علمای مجاهد، برگرفته از مقاله «ملامحمد ممقانی». رده‌های این صفحه : تراجم | درگذشتگان سده 13 (قمری) | علمای تبریز | علمای شیعه | علمای قرن سیزدهم | علمای مجاهد
|